Khi một trận sóng thần đem ngòm, cuồn cuộn quét qua các tỉnh vùng Đông Bắc Nhật bản ngày 11/3/2011, cuốn trôi nhiều nhà cửa, xe cộ, tàu thuyền, ít có ai dự báo chính xác được quy mô của thảm họa này. Khi đó, Cơ quan khí tượng Nhật, đơn vị chịu nhiều chỉ trích sau thảm họa, chỉ cảnh báo về một trận sóng thần cao 3m trong khi chiều cao thực tế của sóng thần lên tới 40m.

Hôm nay, khi cả nước Nhật đang chuẩn bị lễ kỷ niệm lần thứ 2 cho thảm họa đã cướp đi sinh mạng của 19000 người, cũng chính cơ quan trên vừa cho ra mặt Hệ thống cảnh báo sóng thần mới, được thiết kế để đảm bảo rằng những dự báo thiếu chính xác sẽ không lặp lại.

Từ lâu Nhật đã nổi tiếng không chỉ bởi nằm trong khu vực địa chất hoạt động nhiều nhất thế giới với khoảng 100.000 trận động đất mỗi năm, mà còn bởi họ có những công nghệ dự báo thảm họa tiên tiến nhất thế giới.

Từ những cảm biến đo áp lực dưới đáy biển tới hệ thống báo động sẽ khiến điện thoại di động đổ chuông vài giây trước khi các tòa nhà bị rung lắc, một loạt thiết bị công nghệ hiện đại đã khiến Nhật Bản trở thành người tiên phong trong công nghệ cảnh báo thảm họa.

Tuy nhiên sự kiện 11/3/2011 đã cho thấy ngay cả Nhật cũng không có đủ phương tiện để đối phó với một thảm họa có quy mô lớn như vậy, khi động đất có cường độ tới 9,0 độ richter, mạnh nhất trong lịch sử Nhật Bản. Kể từ đó đến nay, Tokyo đã đầu tư tới 3,5 tỷ Yên (tương đương 36,5 triệu USD) để nâng cấp hệ thống cảnh báo thảm họa quốc gia.

“Tôi nghĩ hoàn toàn đúng khi nói rằng Nhật có những hệ thống tốt nhất liên quan đến cảnh báo sóng thần gần bờ”, Takeshi Koizumi, một điều phối viên cao cấp về thông tin động đất và sóng thần quốc tế tại Cơ quan khí tượng Nhật cho biết. “Đó không chỉ bởi các hệ thống phần cứng hay phần mềm mà còn bởi kinh nghiệm của chúng tôi.

Nhưng chúng tôi đã không nghĩ sẽ có một trận động đất mạnh hơn 9,0 độ richter. Vào ngày 11/3/2011 chúng tôi đã tuân thủ chính xác các quy trình cảnh báo sóng thần trong vòng 3 phút, nhưng cảnh báo đầu tiên của chúng tôi đã không chính xác. Chúng tôi phải rút kinh nghiệm từ đó và đó là nguyên nhân vì sao chúng tôi nâng cấp hệ thống của mình”.

“Trái tim” của hệ thống phản ứng thảm họa quốc gia Nhật nằm trong một tòa nhà văn phòng màu xám không có gì nổi bật tại khu vực Otemachi, Tokyo. Bên trong là hàng chục màn hình máy tính với những biểu đồ nhiều màu sắc, một dãy những con số và những hình ảnh thực tế về các ngọn núi và bờ biển.

Đây là nơi các chuyên gia cảnh báo thảm họa thiên nhiên của Nhật làm việc 24/24 để theo dõi mọi rung chấn của Trái Đất cũng như những vận động khẽ nhất của núi lửa khắp Nhật Bản. Giải thích về hệ thống mới, ông Koizumi cho biết mục tiêu chính của công nghệ mới là tăng tốc độ và sự chính xác trong việc dự báo một trận sóng thần có thể diễn ra sau một trận động đất lớn.

Phần chính của hệ thống chính là một loạt các thiết bị có tên Thiết bị đo dịch chuyển mạnh băng rộng (Broadband Strong Motion Meters) được lắp tại 80 địa điểm khắp Nhật Bản với trị giá hàng triệu USD.

Các thiết bị này đo được nhiều loại sóng địa chấn được tạo ra bởi một trận động đất. Và không giống các thiết bị hiện có tại Nhật, những thiết bị mới này được thiết kế với độ nhạy thấp để tránh làm cho những cảnh báo trở nên bão hòa với người dân khi một trận động đất mạnh xảy ra, giống như trường hợp của vụ việc hôm 11/3.

Ngoài ra còn có nhiều thiết bị tiên tiến khác trong đó có 3 hệ thống cảm biến xa bờ chiến lược có tên DART, bao gồm những cảm biến áp lực hiện đại được gắn sâu dưới đáy biển đặt ngoài khơi Thái Bình Dương. Các thiết bị này sẽ gửi thông tin về một cơn sóng thần đang ập tới cho các đài nổi trên mặt nước.

Hệ thống mới cũng bao gồm việc mở rộng mạng lưới trạm quan trắc địa chất hiện có với tổng cộng 261 trạm đã hoạt động, tăng mạnh so với con số 221 trạm hoạt động tại thời điểm xảy ra thảm họa 2 năm trước. Các trạm này được lắp đặt hệ thống pin mới, tuổi thọ cao để tránh những rắc rối từng gặp phải khi các trạm này cũng phải ngừng hoạt động vì mất điện do động đất, như đã xảy ra vào ngày 11/3.

“Trước đây, chúng tôi chỉ có các pin với tuổi thọ 3-4 giờ nhưng đợt mất điện ngày 11/3 kéo dài tới 1 ngày. Do đó các trạm quan trắc của chúng tôi cứ “chết” dần”, ông Koizumi nói tiếp. “Với hệ thống pin mới của chúng tôi, các trạm có thể hoạt động tới 3 ngày khi có động đất mạnh”.

Cũng như nhiều người Nhật khác, ông Koizumi vẫn còn nhớ như in khoảnh khắc động đất xảy ra 2 năm về trước. “Khi đó tôi đang làm việc tại văn phòng trên tầng 7 thì có động đất. Tôi không nghĩ nó mạnh tới 9,0 độ richter nên thấy rõ ràng có gì đó bất thường đang xảy ra.

Tôi cố giữ lấy máy tính để nó không bị hư hại. Khi rung chấn kết thúc, tôi chạy xuống Phòng địa chất và núi lửa. Tại đó không khí rất hỗn loạn. Rất nhiều người đã chạy tới trong đó có cả tổng giám đốc. Cảnh báo sóng thần đầu tiên được đưa ra trong vòng 3 phút. Nhưng thông tin đó, như mọi người đều biết, đã không phản ánh đúng thực tế”.